Φυτοχημικά: η νέα πρόκληση στην παραγωγή λειτουργικών τροφίμων & τροφοφαρμάκων

  • admin
  • 16 Ιουνίου, 2022
  • Δεν υπάρχουν Σχόλια

 

 

 

 

 

 

Κοκονόζη Ζαχαρούλα

Επιστήμονας Τροφίμων και Διατροφής, MSc.

Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Στις μέρες μας, πολλές χρόνιες νόσοι, όπως η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο καρκίνος φαίνεται να οφείλονται στην αλληλεπίδραση μεταξύ γονιδίων και διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η διατροφή. Καθώς όμως έχει δημιουργηθεί η ανάγκη για έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής με ταυτόχρονη μέριμνα για την πρόληψη των χρόνιων νόσων, έχει αυξηθεί και η τάση για κατανάλωση ευεργετικών ουσιών σε καθημερινή βάση, όπως τα φυτοχημικά ενταγμένα σε λειτουργικά τρόφιμα και τροφοφάρμακα.

Η έννοια των φυτοχημικών

Τα φυτοχημικά είναι ουσίες που εντοπίζονται στα φυτά. Παρέχουν στα φυτά χρώμα, γεύση και φυσική τοξικότητα ενάντια στα παράσιτα. Ταξινομούνται ανάλογα με τη χημική τους δομή σε: πολυφαινόλες, καροτενοειδή, φλαβονοειδή, τερπενοειδή, φυτοστερόλες, πολυσακχαρίτες, κ.α. Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα των φυτοχημικών είναι το λυκοπένιο που εντοπίζεται κυρίως στη ντομάτα, η ρεσβερατρόλη του κόκκινου σταφυλιού, η κουρκουμίνη από τη ρίζα του κουρκουμά, η κατεχίνη στο πράσινο τσάι, η θυμόλη του θυμαριού και το ροσμαρινικό οξύ που εντοπίζεται στη ρίγανη.

Τα φυτοχημικά αν και δεν έχουν θρεπτική αξία για τον ανθρώπινο οργανισμό, συμμετέχουν σε διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του. Για παράδειγμα ως υποστρώματα σε βιολογικές αντιδράσεις, βελτιώνοντας την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, αναστέλλοντας τα παθογόνα εντερικά βακτήρια και συμβάλλοντας στην εξουδετέρωση τοξινών. Ανάμεσα στις ευεργετικές τους δράσεις για τον ανθρώπινο οργανισμό διακρίνονται η αντιοξειδωτική, η αντιφλεγμονώδης, η αντικαρκινική, η αντιμικροβιακή, η αντιγηραντική και η επιγενετική δράση τους.

Τα φυτοχημικά είναι ικανά να μειώσουν τον κίνδυνο για την εμφάνιση παθολογικών καταστάσεων, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, το υπερβολικό σωματικό βάρος, η υψηλή χοληστερόλη, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση, η αρθρίτιδα, η αϋπνία, ο καταρράκτης, η δυσκοιλιότητα, η δυσπεψία και πολλές άλλες διαταραχές που σχετίζονται με τον τρόπο και την ποιότητα ζωής. Πιο συγκεκριμένα, η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε αντιοξειδωτικά συσχετίζεται με χαμηλότερα ποσοστά στεφανιαίας νόσου και προστασίας των κυττάρων από τη βλάβη των ελεύθερων ριζών, αναστέλλοντας τις μεταλλάξεις και μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Σημαντικά αντιοξειδωτικά είναι η κουρκουμίνη, η ρεσβερατρόλη και η καφεΐνη.

Τι είναι τα τροφοφάρμακα και πως σχετίζονται με τα φυτοχημικά;

Τα τροφοφάρμακα είναι τρόφιμα πλούσια σε ευεργετικά συστατικά όπως τα φυτοχημικά. Μπορούν να θεωρηθούν ως βιοδραστικά με φαρμακευτικές ιδιότητες, αν και ουσιαστικά δεν αποτελούν φάρμακα. Ποικίλλουν σημαντικά ως προς τις χημικές τους δομές, τις φυσικοχημικές ιδιότητες και τις βιολογικές τους επιδράσεις. Ορισμένα υπάρχουν φυσικά σε ολόκληρα τρόφιμα, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ άλλα απομονώνονται και μετατρέπονται σε πρόσθετα που μπορούν να ενσωματωθούν σε λειτουργικά τρόφιμα ή συμπληρώματα διατροφής.

Τα τροφοφάρμακα διακρίνονται στα παραδοσιακά και στα μη παραδοσιακά τροφοφάρμακα. Τα παραδοσιακά είναι προϊόντα που δεν υπόκεινται σε καμία επεξεργασία και με τη σειρά τους διακρίνονται στα χημικά συστατικά, τα προβιοτικά, τα βότανα και τα διατροφικά ένζυμα. Τα χημικά συστατικά περιλαμβάνουν τις θρεπτικές ουσίες που είναι συστατικά σε μορφή που ενισχύουν την ευζωία ενός οργανισμού, τα φυτοχημικά που έχουν αναφερθεί ήδη παραπάνω και τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα που είναι οξέα φυτικής και ζωικής προέλευσης τα οποία χρησιμοποιούνται λόγω των ευεργετικών τους επιδράσεων. Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί, ωφέλιμοι μικροοργανισμοί, που ενισχύουν την υγεία. Τα βότανα είναι η παλαιότερη αναγνωρισμένη πηγή βιοδραστικών ουσιών. Τα διατροφικά ένζυμα είναι υπεύθυνα για τη ρύθμιση των λειτουργιών του οργανισμού. Τα μη παραδοσιακά τρόφιμα περιλαμβάνουν τα ενισχυμένα τροφοφάρμακα και τα ανασυνδυασμένα τροφοφάρμακα. Τα ενισχυμένα ή αλλιώς εμπλουτισμένα τρόφιμα εμπλουτίζονται με βιοδραστικά συστατικά, όπως μέταλλα και βιταμίνες για τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητάς τους. Και τέλος τα ανασυνδυασμένα τρόφιμα έχουν διαμορφωθεί με βιοτεχνολογικές μεθόδους, όπως η ζύμωση και η γενετική μηχανική. Η παραπάνω ταξινόμηση διακρίνεται συνοπτικά και στο σχήμα.

Ποια η σχέση των λειτουργικών τροφίμων με τα φυτοχημικά και τα τροφοφάρμακα;

 

Τα λειτουργικά τρόφιμα, αν και δεν έχουν ακόμη οριστεί επακριβώς από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (FDA), στη διεθνή βιβλιογραφία περιγράφονται ως τρόφιμα που μπορούν να παρέχουν στον καταναλωτή την απαιτούμενη ποσότητα μακρο- και μικρο- θρεπτικών, για την υγιή διαβίωσή του. Ένα τρόφιμο μπορεί να θεωρηθεί λειτουργικό όταν έχει σημαντική θετική επίδραση στην υγεία του καταναλωτή που εκτείνεται πέρα από τη βασική τους θρεπτική αξία. Τα πιο γνωστά λειτουργικά τρόφιμα περιέχουν ανθοκυανίνες, αντιοξειδωτικά, προβιοτικά και άλλες ενώσεις.

Διαφορές τροφοφαρμάκων και λειτουργικών τροφίμων

Πολλοί θεωρούν ότι οι όροι τροφοφάρμακα και λειτουργικά τρόφιμα ταυτίζονται ωστόσο η απλούστερη διάκριση τους είναι ότι τα τροφοφάρμακα μπορούν να περιέχουν φυτοχημικά, ενώ τα λειτουργικά τρόφιμα μπορεί περιέχουν τροφοφάρμακα τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να περιέχουν φυτοχημικά (φυτοχημικά → τροφοφάρμακα → λειτουργικά τρόφιμα).

Τοξικότητα

Λόγω της ποικιλομορφίας των φυτοχημικών, πολλές μελέτες αναφέρουν αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και βιοδραστικών, ιδίως μετά από συγχορήγηση. Ένας αξιοσημείωτος αριθμός διατροφικών βιοδραστικών ουσιών σχετίζεται με σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Πιο συγκεκριμένα η υπερβολική κατανάλωση για μεγάλο χρονικό διάστημα εκχυλισμάτων πράσινου τσαγιού, της καφεΐνης και της θυμόλης μπορεί να έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως ταχυκαρδία και πονοκεφάλους.

Νομοθεσία

Τα τροφοφάρμακα δεν κατατάσσονται ως φαρμακευτικά προϊόντα σε ορισμένες χώρες, αλλά ως συμπληρώματα διατροφής, γι΄ αυτό και η απουσία κοινών παγκόσμιων κανονισμών αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη και τη διακίνηση τους. Δεν υπάρχουν αυστηροί κανονισμοί για τον έλεγχο τους και αφού κατατάσσονται ως συμπληρώματα διατροφής, τα οποία θεωρούνται τρόφιμα, σημαίνει ότι οι κανονισμοί που αφορούν τα τρόφιμα ισχύουν και για αυτά. Όσον αφορά τα φυτοχημικά, προκειμένου να προστεθούν στα τρόφιμα, οφείλουν να πληρούν τα πρότυπα ασφάλειας, ώστε να βεβαιώνεται ότι δεν θα υπάρξει βλάβη για την υγεία του καταναλωτή. Δηλαδή οφείλουν να είναι Αναγνωρισμένα ως Ασφαλή (GRAs)*. Η δημιουργία των λειτουργικών τροφίμων που βασίζεται στη χρήση των φυτοχημικών, οφείλει να βασίζεται στον ευρωπαϊκό κανονισμό για τα νέα τρόφιμα. Επομένως, διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει ένα καθολικό κανονιστικό θεσμικό πλαίσιο για τα «λειτουργικά τρόφιμα» ή τα «τροφοφάρμακα» και οι κανόνες που πρέπει να εφαρμόζονται είναι πολλοί και εξαρτώνται από τη φύση του τρόφιμου.

Κυριότερες θετικές επιδράσεις στην υγεία

Τα λειτουργικά τρόφιμα και τα τροφοφάρμακα επιδρούν θετικά έναντι ασθενειών και διαταραχών που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής λόγω των συστατικών που περιέχουν. Έχουν χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη και αντιμετώπιση της φλεγμονής, του διαβήτη, της οστεοπόρωσης και πολλών άλλων παθήσεων, ενώ κάποια από αυτά παρουσιάζουν αντικαρκινικές ιδιότητες.

Συμπεράσματα

Όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, τα φυτοχημικά ασκώντας διάφορες ευεργετικές δράσεις στον οργανισμό του καταναλωτή μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων παθολογικών καταστάσεων. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα σημεία που δεν έχουν διευκρινιστεί ακόμα πλήρως. Είναι, συνεπώς απαραίτητη η εντατικοποίηση της επιστημονικής έρευνας, η πραγματοποίηση κλινικών δοκιμών και η θέσπιση ενός κοινού νομοθετικού πλαισίου προκειμένου να αξιοποιηθούν στο έπακρο και με ασφάλεια οι ιδιότητες τους.

 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Dima C, Assadpour E, Dima S, Jafari SM. Bioavailability of nutraceuticals: Role of the food matrix, processing conditions, the gastrointestinal tract, and nanodelivery systems. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2020;19(3):954-994. doi:10.1111/1541-4337.12547

Helal NA, Eassa HA, Amer AM, Eltokhy MA, Edafiogho I, Nounou MI. Nutraceuticals’ Novel Formulations: The Good, the Bad, the Unknown and Patents Involved. Recent Pat Drug Deliv Formul. 2019;13(2):105-156. doi:10.2174/1872211313666190503112040.

Kokonozi, Z., Giaginis, C., Vasios, G., Sakarikou, C. (2022). The use of phytochemicals in the design and production of functional foods and nutraceuticals. Public Health and Toxicology, 2(Supplement 1), A138. https://doi.org/10.18332/pht/149778

McClements DJ, Xiao H. Designing food structure and composition to enhance nutraceutical bioactivity to support cancer inhibition. Semin Cancer Biol. 2017;46:215-226. doi:10.1016/j.semcancer.2017.06.003

Paolino D, Mancuso A, Cristiano MC, et al. Nanonutraceuticals: The New Frontier of Supplementary Food. Nanomaterials (Basel). 2021;11(3):792. doi:10.3390/nano11030792

*Generally Recognized As Safe

elEL