Ανέστης Δούγκας, PhD

Ερευνητικό Κέντρο του Ινστιτούτου Paul Bocuse, Ecully, Γαλλία

Περίληψη

Ο επιπολασμός της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί ραγδαία. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα συμβάλλουν σημαντικά στην πρόσληψη θρεπτικών συστατικών σε παιδιά και ενήλικες, ωστόσο, λόγω της σχετικά υψηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά, τα οφέλη των γαλακτοκομικών προϊόντων για την υγεία έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση. Στο παρόν άρθρο γίνεται μια επισκόπηση των νεότερων στοιχείων που προέρχονται κυρίως από συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις σχετικά με την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και την παχυσαρκία. Η ανασκόπηση των δεδομένων υποδεικνύει ότι το γάλα και ορισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν σχετίζονται ή σχετίζονται αντιστρόφως ανάλογα (προστατευτικά) με την παχυσαρκία στα παιδιά. Στους ενήλικες, η κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων βελτιώνει τη σύνθεση του σώματος και ενισχύει την απώλεια βάρους με δίαιτες περιορισμένης θερμιδικής πρόσληψης, ενώ έχει ουδέτερη επίδραση στο σωματικό βάρος σε ισοθερμιδικές δίαιτες. Οι προτεινόμενοι μηχανισμοί που διέπουν την επίδραση των γαλακτοκομικών θρεπτικών συστατικών στην παχυσαρκία δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως, αλλά περιλαμβάνουν τον ευεργετικό ρόλο του ασβεστίου, του λίπους και των πρωτεϊνών των γαλακτοκομικών προϊόντων στο μεταβολισμό και την απέκκριση του λίπους, την όρεξη και τη μεταβολική δραστηριότητα του εντερικού μικροβιόκοσμου. Παραμένουν πολλές αβεβαιότητες, συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών επιδράσεων των διαφόρων τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων και της διαφορετικής περιεκτικότητας σε λίπος. Συμπερασματικά, η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, ως μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής, μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά έναντι της παχυσαρκίας.

Εισαγωγή

Η παχυσαρκία αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα παγκοσμίως. Ορίζεται ως η ύπαρξη μη φυσιολογικών ή υπερβολικών επιπέδων σωματικού λίπους και προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία επειδή συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων χρόνιων ασθενειών που επηρεάζουν τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Οι στρατηγικές για τη μείωση της παχυσαρκίας συχνά επικεντρώνονται στη μείωση ορισμένων τροφίμων από τη διατροφή, συχνά με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη.

Tο παρόν άρθρο παρέχει μια επισκόπηση των στοιχείων που σχετίζονται με τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το σωματικό βάρος/παχυσαρκία σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Εξετάζει τους διάφορους τύπους μελετών, όπως συνοψίζονται σε συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις, οι οποίες έχουν αναφέρει συσχετίσεις μεταξύ της πρόσληψης γάλακτος και γαλακτοκομικών τροφίμων και της παχυσαρκίας. Συζητούνται εν συντομία οι πιθανοί μηχανισμοί που διέπουν την επίδραση των γαλακτοκομικών θρεπτικών συστατικών στην παχυσαρκία και το ενεργειακό ισοζύγιο.

Η διατροφική ποικιλομορφία και η συμβολή των γαλακτοκομικών προϊόντων στη διαιτητική πρόσληψη

Στα γαλακτοκομικά περιλαμβάνονται το γάλα, το τυρί, το γιαούρτι και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα που περιέχουν ασβέστιο (Ca). Το βούτυρο, λόγω της μικρής ή μηδενικής συγκέντρωσης ασβεστίου δεν περιλαμβάνεται στην ομάδα γαλακτοκομικών τροφίμων αλλά στην ομάδα λιπών (USDA, 2015). Τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, παρέχοντας βασικά μακρο- και μικροθρεπτικά συστατικά, που συχνά δεν καταναλώνονται επαρκώς στις ανεπτυγμένες χώρες και είναι ευεργετικά για την υγεία σε κάθε στάδιο της ζωής (Roe et al., 2015)(Auestad et al., 2015). Η διατροφική ποιότητα και αξία του γάλακτος εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως το είδος των ζώων, η υγεία και η διατροφή τους, οι πρακτικές εκτροφής, η γεωγραφική θέση και η εποχή αρμέγματος (NRC (U.S.) 1988). Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τη διατροφική σύνθεση του γάλακτος και μια επιλογή γαλακτοκομικών προϊόντων από τους πιο πρόσφατους πίνακες σύνθεσης τροφίμων στο Ηνωμένο Βασίλειο (Roe et al., 2015).

Το γάλα είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, ασβέστιο, βιταμίνη Β12, ριβοφλαβίνη και ιώδιο. Είναι ακόμη σημαντική πηγή καλίου, φωσφόρου και βιταμίνης Β5 (Roe et al., 2015). Το τυρί είναι επίσης υψηλό σε πρωτεΐνες και οι ποικιλίες τυριού με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά αποτελούν πηγή βιταμίνης Α και ψευδαργύρου, αλλά τόσο το τυρί όσο και το γιαούρτι προσφέρουν διαφορετικές ποσότητες πρωτεϊνών, λιπαρών, σακχάρων, μικροθρεπτικών συστατικών και βιοδραστικών ενώσεων (Roe et al., 2015). Επιπλέον, τα γαλακτοκομικά προϊόντα συμβάλλουν σημαντικά στην πρόσληψη ασβεστίου (45%), ιωδίου (34%), καλίου (20%), βιταμίνης Β12 (20-40%) και βιταμίνης Α (20%) σε παιδιά στις αναπτυγμένες χώρες (Auestad et al., 2015). Η μεγαλύτερη αύξηση της περιεκτικότητας των οστών σε ανόργανα συστατικά παρατηρείται κατά την εφηβεία, επομένως οι απαιτήσεις σε ασβέστιο είναι υψηλότερες από οποιαδήποτε άλλη φάση της ζωής (Golden & Abrams, 2014)(Iodine Global Network, 2017). Ορισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και συμβάλλουν στην πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών, νατρίου και συνολικής ενέργειας (Auestad et al., 2015). Ωστόσο, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η ποικιλομορφία στη διατροφική σύνθεση των διαφόρων τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων κατά την ανάπτυξη πολιτικών δημόσιας υγείας για τη μείωση της περιεκτικότητας σε λίπος και ενέργεια, λόγω της πλούσιας σε θρεπτικά συστατικά σύστασής τους.

Επισκόπηση συστηματικών ανασκοπήσεων και μετα-αναλύσεων σχετικά με την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και την παχυσαρκία σε παιδιά και εφήβους

Έχουν διεξαχθεί αρκετές ανασκοπήσεις, συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις με δεδομένα από μελέτες παρατήρησης και παρέμβασης που εξέτασαν τις συσχετίσεις μεταξύ του γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων και της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους. Η Dror, 2014, διεξήγαγε μία συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση 22 μελετών που συνδύαζε μελέτες παρατήρησης και μελέτες παρέμβασης. Τα δεδομένα έδειξαν ότι δεν υπήρχε συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων και δεικτών παχυσαρκίας. Ωστόσο, η ηλικία ήταν σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης του μεγέθους της επίδρασης και παρόλο που δεν υπήρχε σχέση μεταξύ της κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων και της παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (περίπου 2-5 ετών) και σε παιδιά σχολικής ηλικίας (περίπου 6-11 ετών), αναφέρθηκε μια αντίστροφη (προστατευτική) σχέση σε εφήβους (12-19 ετών). Όπως ανέφεραν οι συγγραφείς, υπήρχε μεγάλη διακύμανση στον τρόπο με τον οποίο ορίστηκαν στις μελέτες η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων (τύπος γαλακτοκομικών και μερίδες σερβιρίσματος) και η παχυσαρκία (ΔΜΣ, αλλαγή βάρους, κ.α.).

Σε μια μετα-ανάλυση δέκα προοπτικών μελετών κοόρτης που περιλάμβαναν 46011 παιδιά και εφήβους με διάρκεια παρακολούθησης από 1 έως 8 έτη, (Lu et al., 2016) διαπιστώθηκε ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων σχετίζεται αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας. Η ανάλυση έδειξε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι με τη μεγαλύτερη κατανάλωση γαλακτοκομικών είχαν 38% λιγότερες πιθανότητες να είναι υπέρβαρα & παχύσαρκα σε σύγκριση με εκείνα με τη χαμηλότερη κατανάλωση. Αυτή η μετα-ανάλυση ανέφερε ότι κάθε αύξηση της κατανάλωσης γαλακτοκομικών κατά μία μερίδα/ημέρα, μείωνε τον κίνδυνο υπέρβαρου/παχυσαρκίας κατά 13%. Επιπλέον, μια συστηματική ανασκόπηση τυχαιοποιημένων μελετών παρέμβασης (Kouvelioti et al., 2017), ανέφερε ότι 11 από τις 14 μελέτες δεν έδειξαν καμία επίδραση της κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων στη σύνθεση του σώματος ή στο μέγεθος του σώματος, ωστόσο υπήρξε ευεργετική επίδραση στη δομή και την ανάπτυξη των οστών σε παιδιά και εφήβους.

Οι περισσότερες από τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε παιδιά και εφήβους δεν  ανέφεραν διαφορές μεταξύ των διαφόρων τύπων γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων. Μια πρόσφατη κριτική ανασκόπηση σχετικά με το ρόλο του γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας, συνόψισε 94 μελέτες παρατήρησης και παρέμβασης που διεξήχθησαν τα τελευταία 28 χρόνια σε παιδιά και εφήβους (Dougkas et al., 2018). Συνοπτικά, εξετάζοντας 43 συγχρονικές και 31 προοπτικές μελέτες, διαπιστώθηκε ότι η υψηλή σε σχέση με τη χαμηλή ή μηδενική κατανάλωση γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων δεν σχετίζεται ή σχετίζεται αντιστρόφως ανάλογα με την παχυσαρκία και τους δείκτες παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους. Παρόλο που δεν υπάρχουν επαρκή συγκριτικά δεδομένα σχετικά με τη σχέση πλήρους και χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά γαλακτοκομικών προϊόντων και παχυσαρκίας, τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η αντικατάσταση του πλήρους γάλακτος με γάλα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά δεν επηρεάζει τις συσχετίσεις με το σωματικό βάρος με την πάροδο του χρόνου. Παρόμοια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν από μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση μελετών παρατήρησης, σύμφωνα με την οποία η υψηλότερη πρόσληψη λίπους από αγελαδινό γάλα σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα παιδικής παχυσαρκίας (Vanderhout et al. 2019). Τα αποτελέσματα ενισχύονται από τυχαιοποιημένες μελέτες διαιτητικής παρέμβασης, καθώς σε 17 από τις 20, η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και κυρίως γάλακτος, στο πλαίσιο μιας διατροφής με σκοπό την διατήρηση του σωματικού βάρους, έχει ουδέτερη ή προστατευτική επίδραση στη σύσταση του σώματος σε παιδιά και εφήβους. Η ένταξη της κατανάλωσης γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων σε συνθήκες ενεργειακού περιορισμού δεν ενίσχυσε ούτε οδήγησε σε δυσμενή επίδραση στην απώλεια βάρους. Ωστόσο, δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα λόγω του μικρού αριθμού παρεμβάσεων περιορισμένης κατανάλωσης ενέργειας σε παιδιά και εφήβους.

Η πλειονότητα των μελετών δεν διαχώρισε την επίδραση των διαφορετικών τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ οι περισσότερες μελέτες παρέμβασης περιλάμβαναν το γάλα ως μέρος της παρέμβασης. Δεδομένης της δημοτικότητας του σοκολατούχου και διαφόρων γεύσεων γάλακτος μεταξύ των παιδιών και της προστιθέμενης ζάχαρης που περιέχει φάνηκε αύξηση της ενεργειακής πρόσληψης με αυξημένη κατανάλωση γάλακτος με γεύσεις (Patel et al., 2018), ωστόσο απαιτούνται περισσότερες μελέτες παρέμβασης ειδικότερα για την παχυσαρκία. Αν και ορισμένες μελέτες, κυρίως μελέτες παρατήρησης, ανέφεραν κάποιες διαφορές μεταξύ των επιμέρους γαλακτοκομικών προϊόντων, συνολικά υπάρχουν λίγα στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι η σχέση διαφοροποιείται ανάλογα με τον τύπο των γαλακτοκομικών προϊόντων (Dougkas et al., 2018).

Επισκόπηση συστηματικών ανασκοπήσεων και μετα-αναλύσεων σχετικά με την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και την παχυσαρκία σε ενήλικες

Πολυάριθμες συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις που βασίστηκαν σε διαφορετικούς σχεδιασμούς εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων και της παχυσαρκίας σε ενήλικες, ενώ ελάχιστες παρατήρησαν το ρόλο των επιμέρους τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων στις διάφορες μετρήσεις της παχυσαρκίας.

Οι Wang et al., 2016 σε μια ανάλυση που αφορούσε κυρίως σε συγχρονικές μελέτες οι οποίες περιλάμβαναν μόνο το γάλα, έδειξαν ότι υπήρχε 16% μείωση του κινδύνου παχυσαρκίας για κάθε 200 g/ημέρα αύξησης της κατανάλωσης γάλακτος. Μια μετα-ανάλυση 24 προοπτικών μελετών κοόρτης υπέδειξε ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών δεν σχετίζεται με αλλαγές στο σωματικό βάρος, ενώ σχετίζεται αντιστρόφως ανάλογα με αλλαγές στην περιφέρεια μέσης, τον κίνδυνο υπέρβαρου και κοιλιακής παχυσαρκίας (Schwingshackl et al., 2016). Επιπλέον, οι καταναλωτές με την υψηλότερη πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων είχαν μειωμένο κίνδυνο συσσώρευσης λίπους στην κοιλιά και υπέρβαρου. Δεν υπήρχαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλής ή χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και των μεταβολών στο σωματικό βάρος (Schwingshackl et al., 2016). Μια άλλη εκτεταμένη συστηματική ανασκόπηση μελετών παρατήρησης σχετικά με τις διαφορές μεταξύ γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλής και χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά συμπέρανε ότι δεν υποστηρίζεται η δημοφιλής πεποίθηση ότι τα γαλακτοκομικά λιπαρά ή τα γαλακτοκομικά προϊόντα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά συμβάλλουν στην παχυσαρκία (Kratz et al., 2013).

Έχουν διεξαχθεί αρκετές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες σε ενήλικες που εξετάζουν την επίδραση των γαλακτοκομικών προϊόντων στο σωματικό βάρος και σε άλλους δείκτες της παχυσαρκίας με ή χωρίς περιορισμό της ενέργειας. Μερικές συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις συγκέντρωσαν τις εν λόγω μελέτες διαφορετικών πληθυσμών και διάρκειας προκειμένου να αυξηθεί η στατιστική ισχύς (Abargouei et al., 2012)(Chen et al., 2012)(Booth et al., 2015)(Geng et al., 2018)(Benatar et al., 2013) (Stonehouse et al., 2016). Στην πιο πρόσφατη μετα-ανάλυση τριάντα επτά τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών με 184.802 άτομα (Geng et al., 2018), διαπιστώθηκε ότι η αυξημένη κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων αύξησε το σωματικό βάρος, την άλιπη μάζα και μείωσε το σωματικό λίπος και την περιφέρεια μέσης. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα διευκόλυναν τη μείωση του σωματικού βάρους, του σωματικού λίπους και της περιφέρειας μέσης σε ενήλικες με ενεργειακό περιορισμό, ενώ αύξησαν το σωματικό βάρος χωρίς να μεταβάλλουν τη σύσταση του σώματος σε απουσία ενεργειακού περιορισμού. Παρόμοια, μια πιο πρόσφατη επισκόπηση συστηματικών ανασκοπήσεων και μετα-αναλύσεων μελετών παρέμβασης διαπίστωσε ότι η αυξημένη κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, ως μέρος μιας δίαιτας με ενεργειακό περιορισμό, μείωσε το βάρος και τη λιπώδη μάζα, ενώ χωρίς ενεργειακό περιορισμό δεν υπήρχε επίδραση στη σύσταση του σώματος (Lopez-Sobaler et al. 2020).

Δεδομένου ότι ένας περιορισμένος αριθμός μελετών εξέτασε την επίδραση των επιμέρους τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων στην παχυσαρκία, οι περισσότερες συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις δεν εξέτασαν την επίδραση των τύπων των γαλακτοκομικών προϊόντων σε δείκτες παχυσαρκίας. Ωστόσο, οι Schwingshackl et al., 2016 σε ανασκόπηση προοπτικών μελετών διαπίστωσαν ότι η αυξημένη κατανάλωση γιαουρτιού σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο παχυσαρκίας και ευνοϊκές αλλαγές στο σωματικό βάρος και την περιφέρεια μέσης. Αυτό ήταν σε συμφωνία με μια πιο πρόσφατη ανασκόπηση μελετών παρατήρησης, η οποία έδειξε προστατευτική συσχέτιση με τον ΔΜΣ, το σωματικό βάρος, την περιφέρεια μέσης και το σωματικό λίπος (Eales et al., 2016). Σε μια συγκεντρωτική εξέταση των τυχαιοποιημένων δοκιμών που εντοπίστηκαν στην ίδια συστηματική ανασκόπηση, το γιαούρτι θα μπορούσε να διευκολύνει τη μείωση του βάρους και να βελτιώσει τη σύσταση του σώματος, αλλά λόγω του μικρού μεγέθους και της χρήσης παχύσαρκου πληθυσμού υπό ενεργειακό περιορισμό, η γενίκευση και ο προσδιορισμός της αιτιότητας δεν μπορούν να αποδειχθούν. Υπάρχει ανάγκη για καλύτερα σχεδιασμένες τυχαιοποιημένες δοκιμές και για περισσότερες προοπτικές μελέτες προκειμένου να επιβεβαιωθεί η αρνητική συσχέτιση μεταξύ των διαφορετικών τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων και του κινδύνου παχυσαρκίας.

Πιθανοί μηχανισμοί με τους οποίους τα θρεπτικά συστατικά του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων θα μπορούσαν να μετριάσουν την παχυσαρκία.

Διάφοροι μηχανισμοί έχουν προταθεί για τον τρόπο με τον οποίο τα θρεπτικά συστατικά του γάλακτος επηρεάζουν τη σύνθεση του σώματος ή τον ενεργειακό μεταβολισμό (Dougkas et al., 2011). Εν συντομία, το ασβέστιο έχει λάβει τη μεγαλύτερη προσοχή, με τη μειωμένη διαιτητική πρόσληψη ασβεστίου να αυξάνει τη συγκέντρωση της παραθορμόνης και της βιταμίνης D3 και έτσι να μειώνει το σχηματισμό λίπους (Zemel 2002). Ωστόσο, τα στοιχεία για αυτούς τους μηχανισμούς είναι διφορούμενα, αν και υπάρχουν αρκετά δεδομένα ότι το ασβέστιο μειώνει την απορρόφηση ενέργειας μέσω της αυξημένης απέκκρισης λίπους με τα κόπρανα (Christensen et al. 2009). Ο μηχανισμός αυτός αποδίδεται στην ικανότητα του ασβεστίου να μειώνει την απορρόφηση λίπους από τον γαστρεντερικό σωλήνα μέσω του σχηματισμού αδιάλυτων εστέρων λιπαρών οξέων, οδηγώντας σε αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Οι Gonzalez et al. 2012, διεξήγαγαν μια μετα-ανάλυση σχετικά με την επίδραση της χρόνιας υψηλής πρόσληψης ασβεστίου στην καύση του λίπους και έδειξαν αύξηση της καύσης του λίπους κατά 11% με αύξηση του διατροφικού ασβεστίου κατά 800 mg/ημέρα. Επιπλέον, έχει προταθεί ότι τα γαλακτοκομικά θρεπτικά συστατικά, όπως οι γαλακτοκομικές πρωτεΐνες και η λακτόζη, επηρεάζουν το σωματικό βάρος μέσω της ρύθμισης της πρόσληψης τροφής ή του μεταβολισμού των θρεπτικών ουσιών (Bowen et al. 2006). Πρόσθετο προστατευτικό μηχανισμό για τα γαλακτοκομικά προϊόντα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως το γιαούρτι, μπορεί συνιστά και η επίδραση στη σύνθεση και τη μεταβολική δραστηριότητα του εντερικού μικροβιόκοσμου (Marette & Picard-Deland, 2014). Ωστόσο, η εγκυρότητα αυτών των σχέσεων και ο ποσοτικός αντίκτυπος των θρεπτικών συστατικών του γάλακτος στη ρύθμιση του σωματικού βάρους, του μεταβολισμού των λιπαρών και του ενεργειακού μεταβολισμού μένει να διαπιστωθεί.

Γενικά συμπεράσματα

Το σύνολο των στοιχείων που βασίζονται σε συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις που διεξήχθησαν σε παιδιά και εφήβους υποδεικνύει ότι το γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, ως μέρος μιας δίαιτας διατήρησης του βάρους, δεν σχετίζονται ή σχετίζονται αντιστρόφως ανάλογα με το σωματικό λίπος. Όσον αφορά τους ενήλικες, οι περισσότερες προοπτικές μελέτες έδειξαν είτε μηδενική είτε προστατευτική συσχέτιση μεταξύ της συνολικής κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων και της αύξησης του σωματικού βάρους. Αν και δε συμφωνούν όλα τα δεδομένα, δεν βρέθηκε συσχέτιση της κατανάλωσης γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά και δείκτες παχυσαρκίας, ενώ το πλήρες γάλα και τα πλήρη γαλακτοκομικά φαίνεται να συνδέονται αρνητικά με δείκτες παχυσαρκίας. Στοιχεία από μετα-αναλύσεις που βασίζονται σε μελέτες παρέμβασης έδειξαν ότι η κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων ως μέρος μιας ολιγοθερμιδικής δίαιτας ενισχύει την περαιτέρω απώλεια βάρους και σωματικού λίπους σε υπέρβαρους και παχύσαρκους συμμετέχοντες. Το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (εκτός από το βούτυρο) είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και συμβάλλουν σημαντικά στην πρόσληψη πολλών θρεπτικών συστατικών στη διατροφή, ενώ είναι η μεγαλύτερη πηγή ασβεστίου, ιωδίου και ορισμένων βιταμινών της ομάδας Β. Συμπερασματικά, δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα που να υποστηρίζουν τον περιορισμό της κατανάλωσης γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων από παιδιά, εφήβους και ενήλικες με την αιτιολογία ότι μπορεί να προάγουν την παχυσαρκία.

 

Βιβλιογραφία

Abargouei, A.S., Janghorbani, M., Salehi-Marzijarani, M. & Esmaillzadeh, A. (2012) Effect of dairy consumption on weight and body composition in adults: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials. International Journal of Obesity. 36 (12) pp.1485–1493.

Alexander, D.D., Bylsma, L.C., Vargas, A.J., Cohen, S.S., et al. (2016) Dairy consumption and CVD: A systematic review and meta-analysis. British Journal of Nutrition. 115 (4), 737–750.

Alvarez-Bueno, C., Cavero-Redondo, I., Martinez-Vizcaino, V., Sotos-Prieto, M., et al. (2018) Effects of Milk and Dairy Product Consumption on Type 2 Diabetes: Overview of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Advances in nutrition. 10 (2), S154–S163.

Auestad, N., Hurley, J., Fulgoni, V., Schweitzer, C., et al. (2015) Contribution of Food Groups to Energy and Nutrient Intakes in Five Developed Countries. Nutrients. 7 (6), 4593–4618.

Aune, D., Norat, T., Romundstad, P. & Vatten, L.J. (2013) Dairy products and the risk of type 2 diabetes: A systematic review and dose-response meta-analysis of cohort studies. American Journal of Clinical Nutrition. 98 (4), 1066–1083.

De Beer, H. (2012) Dairy products and physical stature: A systematic review and meta-analysis of controlled trials. Economics and Human Biology.10 (3) pp.299–309.

Benatar, J.R., Sidhu, K. & Stewart, R.A.H. (2013) Effects of High and Low Fat Dairy Food on Cardio-Metabolic Risk Factors: A Meta-Analysis of Randomized Studies Yu-Kang Tu (ed.). PLoS ONE. 8 (10), e76480.

Boeing, H., Bechthold, A., Hoffmann, G., Schwedhelm, C., et al. (2017) Food groups and risk of coronary heart disease, stroke and heart failure: A systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 0 (0), 1–20.

Booth, A.O., Huggins, C.E., Wattanapenpaiboon, N. & Nowson, C.A. (2015) Effect of increasing dietary calcium through supplements and dairy food on body weight and body composition: a meta-analysis of randomised controlled trials. British Journal of Nutrition. 114 (7), 1013–1025.

Bowen J, Noakes M & Clifton PM Appetite regulatory hormone responses to various dietary proteins differ by body mass index status despite similar reductions in ad libitum energy intake. J Clin Endocrinol Metab. 91:2913-2919 (2006).

Brouwer-Brolsma, E.M., Sluik, D., Singh-Povel, C.M. & Feskens, E.J.M. (2018) Dairy product consumption is associated with pre-diabetes and newly diagnosed type 2 diabetes in the Lifelines Cohort Study. British Journal of Nutrition.

Buttriss, J.L. (2016) The Eatwell Guide refreshed. Nutrition Bulletin.  41 (2), 135–141.

Canfora, E.E., Jocken, J.W. & Blaak, E.E. (2015) Short-chain fatty acids in control of body weight and insulin sensitivity. Nature Reviews Endocrinology. 11 (10) pp.577–591.

Chen, G.C., Wang, Y., Tong, X., Szeto, I.M.Y., et al. (2017) Cheese consumption and risk of cardiovascular disease: a meta-analysis of prospective studies. European Journal of Nutrition.   56 (8), 2565–2575.

Chen, M., Pan, A., Malik, V.S. & Hu, F.B. (2012) Effects of dairy intake on body weight and fat: A meta-analysis of randomized controlled trials. American Journal of Clinical Nutrition. 96 (4), 735–747.

Christensen, R., Lorenzen, J.K., Svith, C.R., Bartels, E.M., et al. (2009) Effect of calcium from dairy and dietary supplements on faecal fat excretion: a meta-analysis of randomized controlled trials. Obesity reviews. 10 (4), 475–486.

Denke, M.A., Fox, M.M. & Schulte, M.C. (1993) Short-term dietary calcium fortification increases fecal saturated fat content and reduces serum lipids in men. The Journal of nutrition. 123 (6), 1047–1053.

Dougkas, A., Barr, S., Reddy, S. & Summerbell, C.D. (2018) A critical review of the role of milk and other dairy products in the development of obesity in children and adolescents. Nutrition research reviews. 1–22.

Dougkas, A., Reynolds, C.K., Givens, I.D., Elwood, P.C., et al. (2011) Associations between dairy consumption and body weight: a review of the evidence and underlying mechanisms. Nutrition Research Reviews. 24 (1), 72–95.

Dror, D.K. (2014) Dairy consumption and pre-school, school-age and adolescent obesity in developed countries: a systematic review and meta-analysis. Obesity reviews : an official journal of the International Association for the Study of Obesity. 15 (6), 516–527.

Drouin-Chartier, J.-P., Brassard, D., Tessier-Grenier, M., Côté, J.A., et al. (2016) Systematic Review of the Association between Dairy Product Consumption and Risk of Cardiovascular-Related Clinical Outcomes. Advances in Nutrition. 7 (6), 1026–1040.

Eales, J., Lenoir-Wijnkoop, I., King, S., Wood, H., et al. (2016) Is consuming  yogurt associated with weight management outcomes? Results from a systematic review. International Journal of Obesity. 40 (5), 731–746.

EFSA (2017) European Food Safety Authority. Dietary Reference Values and dietary guidelines.  . 2017. EFSA Supporting Publications. Available from: doi:10.2903/sp.efsa.2017.e15121 [Accessed: 2 August 2019].

Egan, B.M., Kjeldsen, S.E., Grassi, G., Esler, M., et al. (2019) The global burden of hypertension exceeds 1.4 billion people. Journal of Hypertension. 37 (6), 1148–1153.

Elwood, P.C., Givens, D.I., Beswick, A.D., Fehily, A.M., et al. (2008) The survival advantage of milk and dairy consumption: An overview of evidence from cohort studies of vascular diseases, diabetes and cancer. Journal of the American College of Nutrition. 27 (6), 723S–734S.

Fayet-Moore, F. (2015) Flavoured milk consumption among children – What is the evidence? Journal of Nutrition & Intermediary Metabolism. 1, 40.

Fekete, Á.A., Givens, D.I. & Lovegrove, J.A. (2016) Can milk proteins be a useful tool in the management of cardiometabolic health? An updated review of human intervention trials. In: Proceedings of the Nutrition Society. 2016 p.

Fontecha, J., Calvo, M.V., Juarez, M., Gil, A., et al. (2018) Milk and Dairy Product Consumption and Cardiovascular Diseases: An Overview of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Advances in nutrition (Bethesda, Md.). 10 (2), S164–S189.

Frayn, K. & Stanner, S. (2008) The Aetiology and Epidemiology of Cardiovascular Disease. In: Cardiovascular Disease: Nutrition and Emerging Risk Factors: The Report of a British Nutrition Foundation Task Force. pp. 1–21.

Gao, D., Ning, N., Wang, C., Wang, Y., et al. (2013) Dairy Products Consumption and Risk of Type 2 Diabetes: Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis. PLoS ONE. 8 (9).

Garrido-Chamorro, R.P., Sirvent-Belando, J.E., Gonzalez-Lorenzo, M., Martin-Carratala, M.L., et al. (2009) Correlation between body mass index and body composition in elite athletes. The Journal of sports medicine and physical fitness. 49 (3), 278–284.

Geng, T., Qi, L. & Huang, T. (2018) Effects of Dairy Products Consumption on Body Weight and Body Composition Among Adults: An Updated Meta-Analysis of 37 Randomized Control Trials. Molecular Nutrition & Food Research. 62 (1), 1700410.

Gijsbers, L., Ding, E.L., Malik, V.S., De Goede, J., et al. (2016) Consumption of dairy foods and diabetes incidence: A dose-response meta-analysis of observational studies. American Journal of Clinical Nutrition.

Gille, D., Schmid, A., Walther, B. & Vergères, G. (2018) Fermented food and non-communicable chronic diseases: A review. Nutrients.10 (4).

de Goede, J., Soedamah-Muthu, S.S., Pan, A., Gijsbers, L., et al. (2016) Dairy Consumption and Risk of Stroke: A Systematic Review and Updated Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Cohort Studies. Journal of the American Heart Association. 5 (5).

Golden, N.H. & Abrams, S.A. (2014) Optimizing Bone Health in Children and Adolescents. PEDIATRICS. 134 (4), e1229–e1243.

Gonzalez, J.T., Rumbold, P.L.S. & Stevenson, E.J. (2012) Effect of calcium intake on fat oxidation in adults: a meta-analysis of randomized, controlled trials. Obesity reviews : an official journal of the International Association for the Study of Obesity. 13 (10), 848–857.

Guo, J., Astrup, A., Lovegrove, J.A., Gijsbers, L., et al. (2017) Milk and dairy consumption and risk of cardiovascular diseases and all-cause mortality : dose – response meta-analysis of prospective cohort studies. European Journal of Epidemiology.

Ing, S.W. & Belury, M.A. (2011) Impact of conjugated linoleic acid on bone physiology: proposed mechanism involving inhibition of adipogenesis. Nutrition Reviews. 69 (3), 123–131.

Iodine Global Network (2017) Global Scorecard of Iodine Nutrition in 2017 in the general population and in pregnant women ( PW ). IGN: Zurich, Switzerland. (2015).

J.C.Y., L., V.M., F., D.J., H., A.M., R., et al. (2011) Dairy consumption and overweight and obesity: A systematic review of prospective cohort studies. Obesity Reviews. 12 (7), e582–e592.

Jandacek, R.J. (1991) The solubilization of calcium soaps by fatty acids. Lipids. 26 (3), 250–253.

Khoramdad, M., Rahimi, M., Cheraghi, Z., Izadi, N., et al. (2016) The Effect of Dairy Products Subgroups Consumption on the Risk of Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Iranian Red Crescent Medical Journal. 19 (3).

Kjølbæk, L., Lorenzen, J.K., Larsen, L.H. & Astrup, A. (2017) Calcium intake and the associations with faecal fat and energy excretion, and lipid profile in a free-living population. Journal of Nutritional Science.

Kouvelioti, R., Josse, A.R. & Klentrou, P. (2017) Effects of Dairy Consumption on Body Composition and Bone Properties in Youth: A Systematic Review. Current developments in nutrition. 1 (8), e001214.

Kratz, M., Baars, T. & Guyenet, S. (2013) The relationship between high-fat dairy consumption and obesity, cardiovascular, and metabolic disease. European Journal of Nutrition. 52 (1) pp.1–24.

Lanou, A.J. & Barnard, N.D. (2008) Dairy and weight loss hypothesis: an evaluation of the clinical trials. Nutrition reviews. 66 (5), 272–279.

Laursen, A.S.D., Sluijs, I., Boer, J.M.A., Verschuren, W.M.M., et al. (2019) Substitutions between dairy products and risk of stroke: Results from the EPIC-NL cohort. British Journal of Nutrition. 1–21.

Layman, D.K. & Walker, D.A. (2006) Potential Importance of Leucine in Treatment of Obesity and the Metabolic Syndrome. The Journal of Nutrition. 136 (1), 319S–323S.

López-Sobaler AM, Aparicio A, López Díaz-Ufano et al. (2020) Effect of dairy intake with or without energy restriction on body composition of adults: overview of systematic reviews and meta-analyses of randomized controlled trials. Nutr Rev. 1;78(11):901-913.

Lu, L., Xun, P., Wan, Y., He, K., et al. (2016) Long-term association between dairy consumption and risk of childhood obesity: a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. European Journal of Clinical Nutrition. 70 (4), 414–423.

Marette, A. & Picard-Deland, E. (2014) Yogurt consumption and impact on health: Focus on children and cardiometabolic risk. American Journal of Clinical Nutrition. 99 (5).

Michaëlsson, K., Wolk, A., Langenskiöld, S., Basu, S., et al. (2014) Milk intake and risk of mortality and fractures in women and men: Cohort studies. BMJ (Online).

Mozaffarian, D. (2016) Dietary and Policy Priorities for Cardiovascular Disease, Diabetes, and Obesity: A Comprehensive Review. Circulation. 133 (2), 187–225.

National Research Council (U.S.). Committee on Technological Options to Improve the Nutritional Attributes of Animal Products. (1988) Designing foods : animal product options in the marketplace. National Academy Press.

Onvani, S., Haghighatdoost, F., Surkan, P.J. & Azadbakht, L. (2017) Dairy products, satiety and food intake: A meta-analysis of clinical trials. Clinical Nutrition. 36 (2), 389–398.

Patel, A.I., Moghadam, S.D., Freedman, M., Hazari, A., et al. (2018) The association of flavored milk consumption with milk and energy intake, and obesity: A systematic review. Preventive Medicine. 111 pp.151–162.

Pei, R., Martin, D.A., DiMarco, D.M. & Bolling, B.W. (2017) Evidence for the effects of yogurt on gut health and obesity. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 57 (8), 1569–1583.

Pi-Sunyer, X. (2009) The medical risks of obesity. Postgraduate Medicine.

Pimpin, L., Wu, J.H.Y., Haskelberg, H., Del Gobbo, L., et al. (2016) Is butter back? A systematic review and meta-analysis of butter consumption and risk of cardiovascular disease, diabetes, and total mortality. PLoS ONE. 11 (6).

Pittas, A.G., Lau, J., Hu, F.B. & Dawson-Hughes, B. (2007) Review: The role of vitamin D and calcium in type 2 diabetes. A systematic review and meta-analysis. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 92 (6) pp.2017–2029.

Qin, L.-Q., Xu, J.-Y., Han, S.-F., Zhang, Z.-L., et al. (2015) Dairy consumption and risk of cardiovascular disease: an updated meta-analysis of prospective cohort studies. Asia Pacific journal of clinical nutrition. 24 (1), 90–100.

Roe, M., Pinchen, H., Church, S. & Finglas, P. (2015) McCance and Widdowson’s The Composition of Foods Seventh Summary Edition and updated Composition of Foods Integrated Dataset. Nutrition Bulletin. 40 (1), 36–39.

Sayon-orea, C., Martínez-gonzález, M.A., Ruiz-canela, M. & Bes-rastrollo, M. (2017) Associations between Yogurt Consumption and Weight Gain and Risk of Obesity and Metabolic. 8, 5–8.

Schwingshackl, L., Bogensberger, B. & Hoffmann, G. (2018) Diet Quality as Assessed by the Healthy Eating Index, Alternate Healthy Eating Index, Dietary Approaches to Stop Hypertension Score, and Health Outcomes: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis of Cohort Studies. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics.

Schwingshackl, L., Hoffmann, G., Schwedhelm, C., Kalle-, T., et al. (2016) Consumption of Dairy Products in Relation to Changes in Anthropometric Variables in Adult Populations : A Systematic Review and Meta- Analysis of Cohort Studies. 1–15.

Seidell, J.C. & Halberstadt, J. (2015) The global burden of obesity and the challenges of prevention. Annals of nutrition & metabolism. 66 Suppl 2, 7–12.

Soedamah-Muthu, S.S. & de Goede, J. (2018) Dairy Consumption and Cardiometabolic Diseases: Systematic Review and Updated Meta-Analyses of Prospective Cohort Studies. Current nutrition reports.

Stonehouse, W., Wycherley, T., Luscombe-Marsh, N., Taylor, P., et al. (2016) Dairy Intake Enhances Body Weight and Composition Changes during Energy Restriction in 18–50-Year-Old Adults—A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 8 (7), 394.

Thorning, T.K., Bertram, H.C., Bonjour, J.-P., de Groot, L., et al. (2017) Whole dairy matrix or single nutrients in assessment of health effects: current evidence and knowledge gaps. The American Journal of Clinical Nutrition. 105 (5), 1033–1045.

Thorning, T.K., Raben, A., Tholstrup, T., Soedamah-Muthu, S.S., et al. (2016) Milk and dairy products: good or bad for human health? An assessment of the totality of scientific evidence. Food & Nutrition Research. 60 (1), 32527.

Tong, X., Dong, J.Y., Wu, Z.W., Li, W., et al. (2011) Dairy consumption and risk of type 2 diabetes mellitus: A meta-analysis of cohort studies. European Journal of Clinical Nutrition. 65 (9), 1027–1031.

Tordoff, M.G. (2001) Calcium: Taste, Intake, and Appetite. Physiological Reviews. 81 (4), 1567–1597.

Tordoff, M.G., Hughes, R.L. & Pilchak, D.M. (1998) Calcium intake by rats: influence of parathyroid hormone, calcitonin, and 1,25-dihydroxyvitamin D. The American journal of physiology. 274 (1 Pt 2), R214-31.

Vanderhout, M.G. Aglipay, M. Torabi, N, et al.  (2020) Whole milk compared with reduced-fat milk and childhood overweight: a systematic review and meta-analysis, The American Journal of Clinical Nutrition, 111, Issue 2, 66–279

Visioli, F. & Strata, A. (2014) Milk, Dairy Products, and Their Functional Effects in Humans: A Narrative Review of Recent Evidence. Advances in Nutrition. 5 (2), 131–143.

Wang, W., Wu, Y. & Zhang, D. (2016) Association of dairy products consumption with risk of obesity in children and adults: a meta-analysis of mainly cross-sectional studies. Annals of Epidemiology. 26 (12), 870–882.e2.

WHO (2003) Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: report of a joint WHO/FAO expert consultation. 2003. WHO. Available from: http://www.who.int/nutrition/publications/nutrientrequirements/en/. [Accessed: 2 August 2019].

WHO (2018a) Obesity and overweight factsheet. 2018. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight [Accessed: 11 December 2018].

WHO (2018b) World Health Organisation Diabetes Fact Sheets. 2018. WHO. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes [Accessed: 2 August 2019].

WHO 2008 (n.d.) Waist Circumference and Waist-Hip Ratio: Report of a WHO Expert Consultation.  . Available from: www.who.int [Accessed: 11 December 2018].

World Health Organization (2013) WHO | Cardiovascular diseases (CVDs) factsheet. 2013. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html.

XUE, B., GREENBERG, A.G., KRAEMER, F.B. & ZEMEL, M.B. (2001) Mechanism of intracellular calcium ([Ca2+]i) inhibition of lipolysis in human adipocytes. The FASEB Journal. 15 (13), 2527–2529.

Yu, E. & Hu, F.B. (2018) Dairy Products, Dairy Fatty Acids, and the Prevention of Cardiometabolic Disease: a Review of Recent Evidence. Current Atherosclerosis Reports. 20 (5).

Zemel, M.B. (2002) Regulation of adiposity and obesity risk by dietary calcium: mechanisms and implications. Journal of the American College of Nutrition. 21 (2), 146S–151S.